De aanleiding voor het webinar was het verschijnen van de factsheet Subjectieve verkeersveiligheid van het Kennisnetwerk SPV. Tijdens de bijeenkomst kwam niet alleen het hoe van subjectieve verkeersveiligheid aan de orde, de deelnemers gingen ook met elkaar in gesprek over de praktijkervaringen van gemeenten. Zo vertelde de gemeente Alkmaar hoe ze met behulp van software van bureau Analyze, data van het VVN-meldpunt koppelt aan actuele data over ‘bijna-ongevallen’. Ook ging het over hoe deze subjectieve data kunnen worden ondergebracht in de risicogestuurde aanpak van verkeersonveiligheid.
 
Opening
Wilma Slinger van Kennisnetwerk SPV opent het webinar en heet de sprekers welkom in de studio van CROW in Ede. Twee pollvragen laten zien waar mensen vandaan komen en op welke manier overheden subjectieve verkeersveiligheidsdata verzamelen (uit diverse bronnen, met name via contacten met burgers).
 
Het wat en hoe van subjectieve verkeersveiligheid, Tamara Hoekstra (Kennisnetwerk SPV)
Tamara Hoekstra, gedragswetenschapper bij SWOV, trapt als eerste af met haar presentatie ‘Het wat en hoe van subjectieve verkeersveiligheid’. Zij heeft ook de factsheet geschreven die begin december verscheen.
In haar presentatie benadrukt Tamara het onderscheid tussen subjectieve (persoonlijke waarneming en perceptie) en objectieve verkeersveiligheid (meetbare en waarneembare data) en de wisselwerking en samenhang tussen beide. Wat nog wel eens nieuw is voor mensen, is dat je werkend aan de objectieve verkeersveiligheid de subjectieve onveiligheidsgevoelens onbedoeld kunt vergroten. Extra politietoezicht of een verandering in infrastructuur kan leiden tot meer in plaats van minder onrust doordat routines worden doorbroken.
 
Hoe gaan gemeenten om met subjectieve veiligheid en welke behoeften hebben zij? Dave van Bogaert (VVN) en Remco Smit (Rotterdam) 
Dave van Bogaert, projectleider bij VVN en Remco Smit, coördinator verkeersveiligheid bij de gemeente Rotterdam, belichten in hun presentaties de samenwerking met gemeenten en bewoners.
 
Dave wijst in zijn verhaal op het belang van communicatie tussen burger en gemeente. De drie speerpunten van VVN zijn educatie in het basisonderwijs en aan senioren, campagnes en het activeren van burgerparticipatie zodat zij zelf bijdragen aan verkeersveiligheid. De helft van de problemen is vaak al opgelost als de burger zich gehoord voelt. Het gesprek maakt voor gemeenten helder wat er leeft binnen de gemeenschap. Hierdoor ontstaat een mooie samenwerking tussen burger en gemeente en een betere beleving van veiligheid binnen de gemeenschap. Van de circa 8.000 meldingen die jaarlijks binnenkomen, wordt circa 20% omgezet naar actie. Het gaat dan om bewoners die graag op een positieve bijdrage leveren en daarmee de mensen in hun directe omgeving beïnvloeden.
 
Remco geeft in zijn presentatie aan dat Rotterdam de omslag wil maken in de mobiliteitstransitie naar meer nadruk op langzaam verkeer. Verkeersveiligheid en de risicogestuurde aanpak passen hierin. Rotterdam wil een toegankelijke stad zijn, waarin ook subjectieve veiligheid belangrijk is. Concentraties van plekken waar de veiligheidsbeleving niet optimaal is, zo blijkt uit verkeersveiligheidsenquêtes, zijn vooral de vooroorlogse wijken. De afgelopen vier jaar heeft Rotterdam daarnaast een subjectief verkeersveiligheidsprogramma opgezet. Concentraties van meldingen in deelgebieden van Rotterdam zijn geselecteerd. Op die locaties is politiek afgewogen welke actie mogelijk is door te bekijken of er een link is met de objectieve verkeersveiligheid.
 
Interactie
Na de presentatie van Dave en Remco is er tijd voor interactie met de deelnemers. Vragen uit het publiek:
Herman Buijk, politie: Soms zijn er meldingen waar bewoners zelf niets mee kunnen en lijkt het alsof de melding dan wordt afgesloten.
Antwoord Dave: Alle meldingen vormen belangrijke data. Gemeenten hebben een inlog tot het participatiepunt en ontvangen wekelijks een overzicht van nieuwe meldingen en acties die in de buurt zijn uitgevoerd. Het staat gemeenten uiteraard vrij hier actie op te ondernemen.
 
Jan Speulman, gemeente Staphorst: Inspraak is goed, maar brengt ook lastige punten met zich mee. Antwoord Remco: Het zorgt inderdaad voor complexiteit in het participatieproces, zeker als ideeën vanuit de raad haaks staan op wat vanuit de participatie op gang is gekomen.
 
Harry Prinsen, provincie Overijssel: Wat zijn infrastructurele risico’s en welke uitgangspunten worden hiervoor gebruikt?
Remco: We proberen zoveel mogelijk aan te sluiten op de landelijke risico-indicatoren. Op de website van het Kennisnetwerk is hier meer over te vinden.
 
Willem van Driel: Met individuele belangen krijg je vaak geen uniform straatbeeld, maar meer een lappendeken.
Dave: De focus ligt op mensen die graag vooruit willen door samen te werken. Daar helpen we bij in het gesprek met de bewoners en gemeenten.
 
Hoe kunnen data helpen? Hessel Kinderman (Alkmaar) en Wouter Huijzendveld (Analyze)
Hessel Kinderman, beleidsambtenaar verkeer en vervoer van de gemeente Alkmaar presenteert in samenwerking met Wouter Huijzendveld van Analyze hoe objectieve en subjectieve data als hulpmiddel zijn in te zetten om ongevallen te voorkomen en de risicogestuurde aanpak meetbaar te maken.
 
Wouter gaat in op de meerwaarde voor gemeenten van de Monitor Onveilige Wegsituaties en verschillende soorten data. Op basis van unieke en actuele data worden bijna-ongelukken inzichtelijk gemaakt. Hessel licht wat ervaringen van gemeenten toe. De monitor is ontstaan uit de samenwerking met decentrale overheden aan slimme dataoplossingen. De samenwerking verloopt niet alleen publiek-privaat, maar ook in een breder ecosysteem met partners. Gemeenten geven aan dat de monitor een concreet handelingsperspectief biedt voor het meetbaar maken van de risicogestuurde aanpak. Het instrument stelt de gemeenten in staat om op basis van inzichten preventieve maatregelen te nemen op onveilige locaties die goedkoop en effectief zijn. Daarnaast biedt de monitor een onderbouwing voor gesprekken met inwoners en bestuurders en prioritering van problemen.
 
Hessel beaamt dat het instrument waardevol is, juist door de diversiteit aan data. Het is een hulpmiddel voor de verkeerskundige. Voor de koppeling van subjectieve naar objectieve verkeersveiligheid is er binnen de monitor een directe link met meldingen die binnenkomen bij VVN. Ook de gemeente Alkmaar zet binnenkort enquêtes uit naar leefbaarheid en verkeersveiligheid. Ongevallendata worden vergeleken door deze in de monitor als laag over andere bronnen heen te leggen. Ook worden rapportages van snelheidsdata en rembewegingen ingevoerd. Als subjectieve klachten kunnen worden onderbouwd met objectieve data op één plek, geeft dit snel inzicht. Ook proactief handelen behoort nu tot de mogelijkheden. De demo wordt getoond.
 
Discussie en vragen
Tot slot is er tijd voor discussie en een vragenronde.
 
Kees Mourits, Fietserbond: Wordt ook iedere klacht die langs andere wegen binnenkomt geregistreerd in het systeem?
Antwoord Analyze: Dit is wel een wens. De komende tijd worden bewoners actiever bevraagd. Binnen het proces moet worden gefilterd want teveel irrelevante data maken de monitor onoverzichtelijk en minder aantrekkelijk voor gebruik.
 
Bert Henzen: Kun je remacties selecteren naar rijrichting?
Analyze: Ja dat kan.
 
Marco van de Linde, RHDRV: Hoe verhoudt het personenverkeer zich tot het zakelijk verkeer in de data?
De verschillen zijn in de praktijk niet bijzonder groot. De combi is juist een kracht omdat de inzichten op beide datas zijn gebaseerd.
 
Paul van den Bosch, DTV Consultants: Hoe werkt prioritering met de monitor in Alkmaar? Welke gewichten hanteert Alkmaar?
Wouter (Analyze): Als gebruiker kun je zelf bepalen welke variabelen worden meegenomen in de prioritering, en welke weging aan die variabelen wordt gegeven. Voor de prioritering van de top 20-focusgebieden in Alkmaar gebruiken we het hoogst scorende wegsegment per cluster voor de sortering, waarbij in die score de gekozen filters/voorwaarden zijn verwerkt. Een grote impact hierin is of we de absolute/ruwe score gebruiken (die automatisch de nadruk legt op drukke wegen), of een score die rekening houdt met de relatieve verkeersdrukte (deze legt meer nadruk op relatief gevaarlijke gebieden die normaal over het hoofd gezien kunnen worden).
Een uitbreiding daarop is mogelijk waarin meer kenmerken van een gebied kunnen worden meegenomen, en kwalitatieve en kwantitatieve voorwaarden samen kunnen worden verwerkt. Daarin is de clustersortering/volgorde opgenomen, bijvoorbeeld alleen met clusters in de top 20 waar zowel BRON (ongevallen) als VVN (meldingen van burgers) in voorkomen.
 
Kees Mourits (Fietsersbond): Hebben jullie ook een relatie ontdekt tussen remacties en Bron-locaties?
Wouter (Analyze): In Alkmaar blijken de onveilige situaties die eerder door de gemeente in kaart zijn gebracht (op basis van ongevallendata) in grote mate overeen te komen met de top 20 in de Monitor Onveilige Wegsituaties (op basis van voertuigdata, ongevallendata én VVN-data). Dat is een indicatie dat de remacties een goede, betrouwbare indicatie geven van verkeersonveilige situaties. Die relatie is nog niet statistisch onderbouwd. Eer gebeuren gelukkig niet genoeg ongelukken voor een statistisch significante vergelijking met de remacties.
 
Jan Westerik: Inspraak zonder inzicht geeft uitspraak zonder uitzicht!! Grote schreeuwers winnen vaak. Inspraak, en de organisatie ervan, moet goed worden begeleid.
Remco: Bij schoolomgevingen is er vaak een beleving van subjectieve onveiligheid, terwijl er geen objectieve aanleiding toe is. De boodschap van de gemeente is dan de wens om een fundamenteel andere (maatschappelijk, meer verantwoorde) inrichting van de omgeving. Ook als er objectief niets aan de hand lijkt, moet je er als gemeente iets mee.
Tamara: Bij het vinden van objectieve signalen moeten nuances worden aangebracht. Pas op met het gebruik van objectieve verkeersveiligheid voor waarheidsvinding van subjectieve aard! Het is belangrijk dat de burger zich serieus genomen voelt. Dave maakte een koppeling met de factsheet. Wanneer kinderen op de basisschool niet actief deelnemen aan het verkeer, vormt dit een risico wanneer zij naar het voortgezet onderwijs gaan door langere zelfstandige reisafstanden en andere typen wegverkeer. Bij VVN is schoolomgeving een prioriteit!
 
Kees Mourits, Fietserbond: Een autovrije schoolomgeving moet vooral worden gerealiseerd vanuit de beweegdoelstelling. Door aandacht aan de subjectieve onveiligheid te geven, veroorzaak je meer angst bij ouders. Die worden vervolgens gestimuleerd om de kinderen toch maar met de auto naar school te brengen. De negatieve spiraal.
 
Hans Vergeer, consulent VVN: Subjectief heeft vaak een grote relatie met leefbaarheid in plaats van veiligheid. En goede leefbaarheid is een steeds groter wordend goed in de woon- en verblijfsgebieden.
 
Wilma Singer, Kennisnetwerk SPV, vraagt of de gemeente Houten de parkeeraanpak in de wijk kan doorvertalen naar verkeersveiligheid.
Petra van Ingen, Houten: In een wijk zijn er altijd bewoners die constructief willen meedenken. Die kun je als ambassadeurs inzetten om in andere wijken te vertellen hoe een en ander is aangepakt. De positieve bewoner moet meer in de spotlight! Deze bewoners raken soms op de achtergrond door het geluid van ontevreden mensen. Een ander thema dan veiligheid eraan koppelen trekt een breder publiek. Een oplossing is een doel opstellen waaraan je verschillende groepen mensen committeert en van hieruit verdergaan. Het subjectieve sentiment managen is erg belangrijk!
 
Motorrijdersgroep: Kunnen decentrale overheden het hard maken dat subjectieve onveiligheid ook legitieme onveiligheid is en daarop maatregelen nemen?
Tamara: Als het puur subjectief blijft, is de insteek volgens de factsheet terughoudendheid met maatregelen gericht op het verbeteren van objectieve verkeersveiligheid. Dit kan een averechts effect hebben. Als er objectief weinig tot geen winst te behalen valt, kun je je afvragen of de actie nuttig is. Alleen maatregelen die zich primair richten op de verkeersveiligheid zelf zijn aan te raden, zoals communicatie en burgerparticipatie.
 
Het blijft lastig als er subjectieve meldingen binnenkomen terwijl er wellicht weinig grond voor is.
Zolang het niet averechts werkt, is het prima om iets aan dit doel te doen, maar noem het dan niet objectieve veiligheid. Als een wethouder zelf in gesprek is geweest en een knelpunt aandraagt, helpt het om met hem in gesprek te gaan met data. Het devies is om dan wel om verder te kijken wat er speelt, misschien hoort het onderwerp bij een andere afdeling thuis.
 
Laatste boodschap
We eindigden met een laatste boodschap aan de deelnemers.
Dave: Cases binnen de gemeentetoehoorders zijn van harte welkom op het emailadres van het Kennisnetwerk SPV info@kennisnetwerkspv.nl. Dit is mogelijk een kans om samen te werken met VVN.
Wouter: Samenwerking is erg belangrijk! Analyze denkt graag mee met gemeenten. Data moeten geen doel zijn, maar een hulpmiddel om gemeenten te helpen opgaven te realiseren.
Remco: Vanuit eigen ervaring en gemeenteperspectief blijft hangen dat je subjectieve verkeersveiligheid niet altijd kunt rijmen met het feit dat er objectief niets aan de hand lijkt. Dit leidt tot frustraties bij burgers. Probeer in gesprek te gaan.
Hessel: Er is dan wel een verschil tussen subjectief en objectief, maar beiden zijn van belang voor de omgang met stad en gemeente. De nieuwe soorten data waren niet beschikbaar gekomen als de problematiek niet was gedeeld. Samenwerken en delen van de problematiek is onontbeerlijk.
Tamara: Als er subjectieve klachten komen over de schoolomgeving biedt dit ook een kans om kinderen uitleg te laten geven door de ouders in een objectief relatief veilig omgeving. Neem kennis van de factsheet. SWOV geeft met plezier een toelichting: tamara.hoekstra@swov.nl.