Tegen de 60 vertegenwoordigers van met name overheden, adviesbureaus en politie namen deel aan het webinar. Aanleiding voor de online bijeenkomst waren enerzijds de Europese verplichting van een audit voor autowegen (RISM-II) en anderzijds de vragen die het kennisnetwerk SPV krijgt over de plek van de audit in het risicogestuurde werken aan verkeersveiligheid.
 
Wilma Slinger van Kennisnetwerk SPV heette de deelnemers welkom. Een poll liet zien dat de deelnemers bestonden uit mensen die eerder opdracht hebben gegeven tot een audit, zelf auditor zijn en belangstellenden die nog weinig van het onderwerp wisten.
 

1. Audit in risicogestuurde aanpak

Hans Godefrooij (DTV Consultants) trapte af met zijn presentatie over de verkeersveiligheidsaudit in de risicogestuurde aanpak. Hij is teamleider Verkeersarchitectuur bij DTV en sinds 2015 docent bij de cursus Verkeersveiligheidsauditor voor het onderliggend wegennet. Een verkeersveiligheidsaudit is een onafhankelijke gedetailleerde, systematische en technische verkeersveiligheidscontrole van de ontwerpkenmerken van een infrastructuurproject, die kan worden toegepast in alle stadia van een project. Doel van een audit is om in een zo vroeg mogelijk stadium inzicht te krijgen in mogelijke verkeersveiligheidsrisico’s van een ontwerp om daarmee ongevallen te voorkomen. Risicogestuurd werken is proactief risico’s aanpakken. De audit sluit hier op aan en werkt kostenbesparend. In Nederland geldt volgens de Europese richtlijn uit 2013 een verplichting op het auditen van rijkswegen. Daar komen nu autowegen bij met de nieuwe richtlijn RISM-II. Voor het onderliggend wegennet is de audit nog vrijwillig, maar en zijn steeds meer wegbeheerders of subsidieverleners die audits laten uitvoeren. 
 
Vragen/opmerkingen
Wat zijn de voordelen van een audit?
Hans: In de praktijk zie je vaak dat de ontwerper begint aan een ontwerp en vaak onbewust concessies doet als er andere belangen aan de orde komen. Het kan dan gebeuren dat het ontwerp onbedoeld verkeersveiligheidsrisico’s bevat. Door het ontwerp door een onafhankelijk expert tegen het licht te houden, kunnen we scherp krijgen waar eventuele risico’s zich bevinden. Ook maakt de audit inzichtelijk of er politieke keuzes nodig zijn, bijvoorbeeld als het oplossen van een verkeersveiligheidsrisico botst met andere belangen. Door risico’s te inventariseren in een auditrapport, kun je de juiste keuzes maken.
 
Is er een overzicht van auditoren? 
Op de site van DTV consultants staat een overzicht met gecertificeerde auditoren op het onderliggend wegennet. Voor het rijkswegennet is er een website. CROW beheert sinds kort het KOVA (kwaliteitsorgaan verkeersveiligheidsaudits). Meer informatie over RISM-II vind je hier.
 

2. Praktijkvoorbeelden 

Biem Troost (Roelofsgroep) volgde hierna met zijn presentatie over praktijkvoorbeelden waar we van kunnen leren. Hij is een van de 13 gecertificeerde verkeersveiligheidsauditoren voor het rijkswegennet. Binnenkort komen hier autowegen bij vanuit RISM-II. Biem, die als auditor bijna 10 jaar ervaring heeft, liet enkele voorbeelden zien die hij afgelopen jaren is tegengekomen. Bij het auditen kijk je niet alleen naar richtlijnen, maar ook naar het gedrag van de mens waarbij de begrippen 'verwachtingspatroon, waarnemen, begrijpen, kunnen en willen' centraal staan. Ook vertelde hij over het belang over vergevingsgezinde infrastructuur. Een weggebruiker moet altijd zonder (ernstige) gevolgen een fout kunnen corrigeren.
 
Vervolgens gingen de groepjes met elkaar in gesprek over de toepasbaarheid van de verkeersveiligheidsaudit in de eigen situatie.
 

Inzichten en vragen

Alex Roedoe (Mobycon): Helderheid in de rol- en taakverdeling tussen auditoren en de verkeersadviseurs van de politie is belangrijk. Wat zijn de formele verschillen en hoe kunnen we elkaar helpen? 
Herman Buijk, politie-eenheid Rotterdam: De politie wordt het liefst in de ontwerpfase al betrokken, dit zou vaker mogen gebeuren. Ongemerkt kom je snel weer uit op ongevalscijfers. Een discussiepunt is hoe je met een frisse blik kunt kijken naar nieuwe ontwerpen zonder terug te vallen op deze cijfers.
 
Alex van Loon (RWS): Landelijk zou er een cursus moeten zijn voor ambtenaren over de belangrijkste principes van audits, zodat zij een eerste stap kunnen zetten naar een verkeersveiligheidsbeoordeling. Dit verlaagt de drempel voor het overgaan tot een echte audit. Ambtenaren kunnen dan beter kennis inbrengen in infraplannen.
 
Michiel Lammers (WUR) heeft als verkeerspsycholoog meegelopen met een audit. Hij zag overeenkomsten met zijn onderzoeken en zou een audit willen inzetten als instrument bij de interne discussie. Daarbij maak je onderscheid tussen wat moet en wat goed zou zijn. Het laatste komt door tijdgebrek vaak niet aan de orde. Vanuit de proactieve benadering wil je de belangrijkste risico’s in kaart brengen en een audit kan hier uitkomst bij bieden. Michiels pleidooi: zet de audit in als instrument en wacht niet tot het moet!
 
Dirk de Baan (De Baan Verkeersadvies): Ik wil reageren op wat Alex van Loon aangeeft. De cursus tot opleiding verkeersveiligheidsauditor was in eerste instantie ook bedoeld voor bestuurders (raadsleden, wethouder) waarbij op de eerste lesdag werd aangegeven wat de audit inhoudt en hoe de procedures werken en dag 2 moest je volgen als je ook echt auditor wilde worden. 
Hans Godefrooij: De cursus is nu anders van opzet. Iedereen kan de hele cursus volgen zonder daarna audits uit te voeren. De cursus gaat over het op een systematische manier benoemen van de punten en het ontwerp onafhankelijk beoordelen met verkeersveiligheidsbril op. De ontwerper neemt verkeersveiligheid mee in het ontwerp, maar moet het eigen ontwerp niet zelf gaan beoordelen. Dat is aan een onafhankelijke verkeersveiligheidsauditor.
 
Marjolein Magdeleyns (gemeente Velsen): het is altijd goed om zelf over meer achtergrondkennis te beschikken om je ontwerp te kunnen verdedigen. 
 
Jan Kees van Elderen (MRDH): Wij verstrekken subsidie aan wegbeheerders voor infraprojecten. Het is interessant om te onderzoeken welke rol de audits hier mogelijk in kunnen spelen. De manier van kijken naar een ontwerp helpt bij het beoordelen van en rapporteren over verkeersveiligheid.
 
Luzan Koster (gemeente Amsterdam): Onze ontwerpers kijken graag vanuit het gedragsperspectief naar ontwerpen. Het zou fijn zijn als zij een standaard cursus kunnen doen, maar vanuit gedrag zijn er geen duidelijke regels. Dat is lastig voor de ontwerpers.
 

3. Kruispunten

Adriaan Walraad (Walraad Advies) verzorgde de derde sessie: de audit in de risicobenadering, een illustratie aan de hand van kruispunten in verschillende auditfasen. Adriaan is verkeersveiligheidsauditor, vakdocent bij de topopleiding RO Mobiliteit en gerechtelijk deskundige LRGD/LDM. Hij ging in zijn verhaal vooral in op verkeersveiligheid op kruispunten en hoe de risicogestuurde aanpak zich dan verhoudt tot de inzet van een verkeersveiligheidsaudit. 
In de praktijk gaat het om het veiliger maken van verkeer en dat kan met een traditionele verkeersveiligheidsaudit. Soms is het proces niet lineair in volgtijdelijke stappen maar cyclisch: in een enkele stap met een bredere blik. Het protocol van de audit is dan niet altijd waardevol, maar de criteria van de audit zijn dit wel altijd. Eerste conclusie: is het een audit, noem het dan ook zo; is het een maatwerkoplossing, noem het dan geen audit.
De risicobenadering kent verschillende gedaanten: de verkapte ongevallenbenadering (geen risicobenadering), de SPI (veiligheidsindicatoren), risicomodellen (zoekmachine die de relatie legt tussen ongevallendata en risico’s) en de veiligheidsindicator voor verkeerslichten (geautomatiseerde en data-gedreven risicobenadering). De verschillende risicobenaderingen passen goed in de preventieve verkeersveiligheidsaudit voor het ontwerp van kruispunten. Ook biedt de risicobenadering nieuwe kansen voor de verkeersveiligheidsaudit. Verder kan de relatie worden gelegd met verkeershandhaving, ook die werkt nu data-gedreven en risicogestuurd.
 
Na dit laatste verhaal konden deelnemers vragen stellen aan alle sprekers en hadden we met elkaar een rondetafelgesprek.
 

Vragen/reacties

Alex van Loon: ben je als wegbeheerder aansprakelijk voor de risico’s als je een veiligheidsafwijking accepteert? 
Als er sprake is van een kwalijke omissie qua verkeersveiligheid, en je doet er niets mee, dan werkt het inderdaad in je nadeel en ben je sneller aansprakelijk.
 
Sander Korver (Rijcurve): waarom laten wegbeheerders relatief weinig een audit doen? 
Dit kan onwetendheid zijn, het nut betwijfelen of geen kennis hebben van het bestaan. Deels is er aversie tegen controle. Presenteer een audit als een cadeau, waarmee het ontwerp beter wordt. Een audit kost een fractie van een aanpassing achteraf. Met een lichter traject kun je ook een vier-ogenbeleid bereiken. Het volwaardige traject ingaan is een bewuste keuze.
 
Wilma Slinger: wat zijn de kwaliteitseisen voor auditors en hoe vaak krijgen zij audits om de ervaring op peil te houden?
Voor RISM-II-wegen is het goed geregeld. Voor het onderliggend wegennet is er geen wet- of regelgeving die iets verplicht stelt. Vanuit DTV kunnen wij moeilijk eisen dat mensen de cursus nogmaals volgen. Iemand boven DTV die toezicht houdt zou dat wel kunnen doen. Dan kunnen er eisen komen voor een herexamen of vervolgexamen.
 
Wilma Slinger: wat is het advies bij herinrichtingen die voortkomen uit de risicogestuurde aanpak, een vier-ogenaanpak of een echte audit?
In negen van de tien keer ben je goed af met een audit in fase 1 of 2. Bij subsidieverlening voor verkeersveiligheidsprojecten zou een logische stap zijn om een audit te eisen.
 
Atze Dijkstra (SWOV): het komt voor dat aanbevelingen niet worden opgevolgd. De projectleider neemt deze bijvoorbeeld niet over wegens praktische redenen.
Biem Troost: de ervaring is wisselend met het overnemen van aanbevelingen. Vaak is de projectscope afgesproken, ook met medefinanciers, wat het verwerken van de opmerkingen uit de audit lastiger maakt. De scope moet dan worden uitgebreid met aanpalende onderwerpen. Analyseer het probleem en kijk hoe je dit het beste kunt oplossen. 
 
Wilma Slinger: hoe is de opleiding in de loop der jaren geëvolueerd?
Hans Godefrooij: sinds een aantal jaren zit in de opleiding een blok human factors. Hierin wordt aandacht besteed aan hoe het brein werkt, wat kun je als weggebruiker en wat niet? 
 
Wilma Slinger: hoe wordt er gekeken naar inzet en ontwikkeling van de audit als het gaat om bijvoorbeeld infraontwikkelingen als de GOW30? 
Adriaan Walraad: je legt de criteria behorende bij een GOW50 naast de kenmerken van een GOW30, je maakt een transponeertabel want de richtlijnen zijn er nog niet. De belangrijkste vraag is of de weggebruiker begrijpt wat er wordt gevraagd. Probeer in het ontwerp mogelijke missers te voorkomen. De audit speelt hierin een zuivere rol, de vier-ogenmethode een minder zuivere.
 

Afronding

Ten slotte is er nog de vraag naar een memorabele audit uit de ervaring van de sprekers. Hans gaf aan dat een ongeval met dodelijke afloop leidde tot een onderzoek naar de veiligheidskenmerken op die weg. Het feit dat er serieus werk van werd gemaakt zorgde voor rouwverwerking bij de partner. Adriaan vertelde over een plek waar hij aan het observeren was en dat op dat moment ook mensen van de gemeente langskwamen en niet veel later met stoepkrijt de gewenste situatie werd ingetekend. Zo snel had hij de gewenste oplossing niet eerder zichtbaar gekregen. 
 

Conclusies

Denk na als je iets wilt met het beoordelen van een ontwerp, of je een ‘echte’ audit wilt of meer een vier-ogenbeleid. Beide opties hebben voor- en nadelen. Maar dat de verkeersveiligheid ermee gediend is om een ontwerp breder te laten beoordelen, is in dit webinar opnieuw duidelijk geworden.
 

Meer informatie

Verkeersveilgheidsauditor voor onderliggend wegennet
RISM-II
Audit voor rijkswegen
 
Kijk hier het webinar terug.



Op 22 november houdt Tour de Force samen met de provincie Noord-Brabant het kenniscafé Verkeersveiligheidsaudit op fietsroutes